Det er nesten så ein må humra litt i skjegget når ein skal finna fram ei einaste plate som har endra livet - synest det skjer støtt! Men no sit me no her, så då har eg bladd opp den plata, og kanskje viktigast, den musikalske røyrsla som nok har bidrege mest til å gjere verda mi vidare. «Reis kjerringa!» av Amtmandens Døtre. Wow for ein tittel, og wow for eit band. Coveret er pryda av tannhjul, prestekrage og feministsymbol på korktavle. Klar og tydelig bodskap, ein skjønar kva ein har i vente.

Det er mykje ein kan seie om denne plata, om Amtmandens Døtre og om konteksten rundt plata som kom på trykk i 1975. Plata kom meg i hende i byrjinga av tjueåra, funne på ein loppemarknad på Voss Mylna, ei flott og eldgamal mølle der det framleis er nokre beinrestar i nedste etasjen. Då var plata allereie eit monument i livet, så litt historie er nok på sin plass. I slutten av tenåra var eg som dei fleste i gong med store oppdagingar og hadde omsider byrja å grave meg ned i Dylan og Baez, og sjølvsagt den norske og svenske viseskatten. Plutseleg var eg innskriven på visefolkehøgskule i Sverige (ja, sånt finst og fortener eigentleg sin heilt eigne hyllingstekst), og det var her at Amtmandens Døtre og låta Anna fra Kløfta slo til med all si kraft. Eller fyrst kom den svenske varianten, Hanna från Arlöv, men vegen var kort til morsmålsvarianten. På visefolkehøgskulen gjekk eg saman med 19 andre viseinteresserte ungdommar frå norden i alderen 19-69. Folk var politiske, engasjerte, dei ville noko, og dei snakka om flyktningpolitikk, strukturell rasisme, skeiv identitet, feminisme og urettferdighet med den største sjølvfølge og med alvor og glimt i augo. Eg fekk endå meir smaken på politisk musikk utover året, og etter å ha lært om Victor Jara og Malvina Reynolds i ein forelesning med viselegenden Jan Hammarlund sank det inn kva for ein kraft som ligg i musikken. Og kor viktig det er at folk får spele og lage musikk, at om ein kjenner for å uttrykke seg gjennom tonar, så er det heilt naudsynt at ein får gjere det. Låtskrivarar og musikarar har alltid nytta musikken for å uttrykke erfaringar, både personlege og kollektive. Og det har alltid samla folk, og hatt særs mangfaldige funksjonar. Trøyst, fest, lengt, og ikkje minst - oppvigleri. Og det har sjølvsagt alltid vore politisk kven som får lov til å fange tidsånden i tonar og spreie «den glade bodskap».

Det er her Amtmandens Døtre kjem inn. Etter årevis med tystnad frå den kvinnelege halvpart i det offentlege kom endeleg ei bølgje av damer som sa det som det var. Det var mange kvinner som sa det som det var på den tida, både ute i verda og her heime, og dei har vore skrive og snakka altfor lite om. Det heng i det der, den valdsame hyllinga av mannebanda. Men damene herja altså òg, og om ein ryddar skallen for 70-talsfordommar og set seg ned og høyrer på kva som faktisk skjer på denne plata - då får du ein draum og ein utopi av ei plate. Ho er gjennomsyra av speleglede og humor og overskot. Dei leikar seg med tekstane og melodiane, samstundes som dei tar opp høgst akutte og ekte samfunnsproblem. Denne store kontrasten gjer sjølvsagt at alvoret kjem veldig sterkt fram. Det veit alle som har heldt på med revy. Og eg tar meg sjølv i å tenke at det jo er akkurat dette eg vil drive med, det er akkurat denne tilnærminga til musikk eg vil ha. Sliteneliten, den politiske visegruppa eg sjølv er ein del av, vert ofte samanlikna med Amtmandens Døtre. Av openberre grunnar, me er også eit politisk band med berre damer. Men eg har også tenkt at me ikkje er så like, eller at det er mange ting som også skiljer oss. Men etter me slapp andreplata vår no i vår og eg i høve denne teksten dro fram «Reis kjerringa!» att må eg innrømme at me vel eigentleg er «the spitting image». Kanskje eg syng litt annleis, men det er vel det. Det kryr av rare melodiar i alle slags instrument og latter i bakgrunnen og vitsar og tilrop. Og det må eg seie er ganske rått. Mål oppnådd.

Så skal eg vel prøve å komme til eit større poeng med alt dette. Dette er jo eit døme på ei plate som ikkje berre har endra mitt liv, men òg kan seiast å ha vore med å endra heile samfunnet. Her kom det ei jentegruppe som slapp fengande musikk og dro på turné og krevde kvinnelege oppvarmningsband. Folka i Amtmandens Døtre lagde festival og AKKS og tente gneister i aust og vest. At dei gjekk foran og viste at «sånn kan ein også gjere det» har vore heilt essensielt for at damer som meg kan spele i band i dag med berre andre damer, utan at folk rynker på nasa, fnyser og kaller oss «søte, lille venn». Og låta deira «Synonymordboka» bidro faktisk til å endre den ekte synonymordboka, og soleis det ekte språket vårt som former haldningar og normer. Men det må seiast at mykje av det dei snakkar om i tekstane sine frå 70-talet (!!!!!! lenge sidan !!!!!!) framleis er superaktuelt. Det er framleis naudsynt å kjempe for rett til sjølvbestemt abort, arbeidsrettigheiter, og mot alderisme og undertrykkande kjønnsroller. Og det er framleis sånn at det for mange er vanskeleg å nemne kvinnelege førebilete i musikken, ein nemnar iallefall 10 menn eller manneband per eine kvinnelege. Kvinner, som menn, har vanskeleg for å idolisere damene. Og det er framleis sant at me blir kalla jenteband og sinte damer trass aldri så blid og fargerik framtoning, og at me får avisoverskrifter som «Kvinner slipper singel». Alt dette må jobbast med og snakkast om. Og lagast musikk om!

Voilà poenget: «Reis kjerringa!» av Amtmandens Døtre er eit prakteksemplar på kva makt som ligg i musikken, og korleis folk som kjem saman og vil noko kan få til ekte endring. Det ligg ei enorm slagkraft i musikk når den treff ein og gjev gjenklang gjennom heile kroppen, og ein kan bli inspirert og fyllt opp av håp og mot til å gå ut i verda og gjere ho til noko betre.